Συμβούλια Οικολογίας: Περιβαλλοντικές στρατηγικές από τη Μεσοποταμία στον υπόλοιπο κόσμο

Του Yavor Tarinski

Τα συμβούλια ήταν πάντοτε αναμφίβολα δημοκρατικά…

~Hannah Arendt

Καθώς η Ελλάδα και άλλα μέρη του κόσμου κατακλύζονται όλο και συχνότερα από πυρκαγιές και πλημμύρες, όλο και περισσότεροι άνθρωποι συνειδητοποιούν ότι οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι εδώ και αλλάζουν το πρόσωπο των τόπων μας, ενώ παράλληλα τα χρόνια των νεοφιλελεύθερων πολιτικών έχουν αφήσει τις προληπτικές δημόσιες υπηρεσίες υποχρηματοδοτούμενες και ανεπαρκώς εξοπλισμένες για τις περιόδους καταστροφών που έρχονται. Γίνεται επίσης σαφές ότι δεν φαίνεται να υπάρχει κανένα σχέδιο δράσης για να σταματήσει η επερχόμενη καταστροφή. Οι σύνοδοι κορυφής των κυρίαρχων τάξεων -οι λεγόμενες COP– έχουν αναγνωριστεί ευρέως ως αποτυχίες.

Φυσικά, δεν πρέπει να μας εκπλήσσουν οι αποτυχημένες προσπάθειες των παγκόσμιων ελίτ να αντιμετωπίσουν με επιτυχία την κλιματική κρίση. Τα αποτελέσματα των συνόδων κορυφής COP μέχρι στιγμής, και προβλέψιμα ως προς αυτά που θα ακολουθήσουν ήταν, και θα συνεχίσουν να είναι θανάσιμα αναποτελεσματικά, αφού πρόκειται για χώρους συνάντησης των ανωτάτων κλιμακίων του κόσμου. Οι αποφάσεις που πρέπει να ληφθούν προκειμένου να αποφευχθεί η κλιματική καταστροφή έχουν να κάνουν με δραστικά μέτρα προς την κατεύθυνση της αποανάπτυξης, της ανατροπής των ανισοτήτων εξουσίας που επιτρέπουν την ίδια την ύπαρξη των ελίτ – με άλλα λόγια, τίποτα λιγότερο από μια ριζική κοινωνική αλλαγή. Αυτοί που συμμετέχουν στις συνόδους κορυφής της COP, ως μέρος των παγκόσμιων ελίτ, δεν ενδιαφέρονται για μια τέτοια προοπτική και προτιμούν αντ’ αυτού τα καλλωπιστικά μέτρα που δεν θέτουν σε κίνδυνο τη συνέχιση του business-as-usual. Μόνο οι απλοί άνθρωποι, αυτοί που ήδη υφίστανται τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής που τροφοδοτείται από την ανάπτυξη, έχουν το ενδιαφέρον και τη βούληση να λάβουν τις δύσκολες αποφάσεις που είναι απαραίτητες για την αποτροπή της επερχόμενης καταστροφής. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι κοινωνικοί οικολόγοι πάντα επέμεναν ότι οι οικολογικές λύσεις απαιτούν αμεσοδημοκρατικά μέσα.

Πού μπορούν οι άνθρωποι να συναντηθούν μεταξύ τους και να αναζητήσουν συλλογικές και ρεαλιστικές λύσεις σε ένα υπαρξιακό πρόβλημα που θέτει σε κίνδυνο τα προς το ζην; Κάποιοι μπορεί να προτείνουν την κλίμακα του έθνους-κράτους, αλλά όπως είπε ο C.L.R. James, ένας από τους μεγαλύτερους αντιαποικιακούς στοχαστές του 20ού αιώνα, μια ριζική, ουσιαστικά επαναστατική, κοινωνική αλλαγή δεν μπορεί να επιτευχθεί σε εθνικό επίπεδο. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τον ίδιο, η εθνική ποιότητα του κράτους πρέπει να καταστραφεί- δηλαδή, η επανάσταση πρέπει να είναι μια διεθνής επανάσταση.

Αυτό βρίσκει ιδιαίτερη συνάφεια με την προσέγγιση που απαιτείται για την επιτυχή αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, καθώς τόσο η κερδοσκοπική καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση όσο και η εθνικοκεντρική κρατική τέχνη τείνουν να διχάζουν τους ανθρώπους. Ο φυσικός κόσμος δεν αναγνωρίζει σύνορα, είτε αυτά βασίζονται στην εθνική ένταξη είτε στην ταξική θέση. Έτσι, η διατήρησή του απαιτεί την κατάργησή τους, κάτι που θα απαιτήσει την αντικατάσταση των σημερινών θεσμών με νέους που θα επιτρέψουν την ανάδυση ενός γνήσιου δημόσιου χώρου ανοιχτού σε όλους. Όπως προτείνει ο C.L.R. James, κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει με βεβαιότητα πώς θα μοιάζουν οι νέοι θεσμοί, αλλά σύμφωνα με τον ίδιο, μπορούμε να εμπνευστούμε τα οράματά με τις υψηλότερες κορυφές του παρελθόντος ως οδηγό. Για τον James, τέτοιες ήταν οι θεσμικές μορφές της δημόσιας συνέλευσης και του συμβουλίου των αντιπροσώπων, όπως αυτές που εκδηλώθηκαν εν μέσω λαϊκών εξεγέρσεων. Αυτές φαίνονται πιο κατάλληλες πολιτικές μορφές για την εποχή μας που μαστίζεται από κρίσεις.

Σύμφωνα με τη Hannah Arendt, η ιστορική καταγωγή του κομματικού συστήματος βρίσκεται στο Κοινοβούλιο, ενώ τα συμβούλια γεννήθηκαν αποκλειστικά από τις δράσεις και τα αυθόρμητα αιτήματα του λαού. Για την ίδια, η μορφή των συμβουλίων είναι η μόνη γνωστή δημοκρατική εναλλακτική στον κοινοβουλευτισμό, και οι αρχές στις οποίες βασίζεται ο πρώτος έρχονται σε πλήρη αντίθεση με τις αρχές του δεύτερου από πολλές απόψεις: πρώτα και κύρια είναι, όπως επιμένει η Arendt, ότι τα συμβούλια ελέγχουν τους αντιπροσώπους τους, αντί να εκπροσωπούνται από αυτούς. Από την άλλη πλευρά, σημειώνει ότι ένα από τα μεγάλα πλεονεκτήματα του θεσμού του συμβουλίου είναι η μεγάλη εγγενής ευελιξία του, το οποίο φαίνεται να μην χρειάζεται ιδιαίτερες προϋποθέσεις για τη σύστασή του, παρά μόνο τη συνάντηση και κοινή δράση ενός ορισμένου αριθμού ανθρώπων σε μη προσωρινή βάση.

Η δημιουργία τοπικών οικολογικών συμβουλίων, διεθνώς διασυνδεδεμένων μεταξύ τους, θα μπορούσε να αποτελέσει ένα εξαιρετικά σημαντικό βήμα για την ανάπτυξη βιώσιμων απαντήσεων στην κλιματική αλλαγή. Και αυτό δεν είναι κάποια τραβηγμένη πρόταση που έρχεται από το πουθενά, αλλά μια πολύ πραγματική στρατηγική προσέγγιση που εφαρμόζεται για παράδειγμα σε διάφορα μέρη της Μεσοποταμίας, όπου τα περιβαλλοντικά κινήματα καλλιεργούν πυρετωδώς την ανάδυση του λαϊκού θεσμού του οικολογικού συμβουλίου για τη διατήρηση των κοινοτικών μέσων διαβίωσης.

Κινήσεις της Μεσοποταμίας προσπάθησαν να προωθήσουν μια διαρθρωτική εναλλακτική λύση στη συνεχιζόμενη περιβαλλοντική υποβάθμιση στο Βόρειο Κουρδιστάν (Μπακούρ), ξεπερνώντας κατά πολύ την πορεία των μονοθεματικών εκστρατειών. Έτσι, μας πρόσφεραν μια ματιά στο πώς μπορεί να εδραιωθεί μια πραγματικά δημοκρατική διπλή εξουσία που επιδιώκει να ανοίξει έναν πραγματικό δημόσιο χώρο όπου μπορούν να συμμετέχουν όλα τα μέλη ενός συγκεκριμένου τόπου και στη συνέχεια να συνδέσει αυτούς τους χώρους για τη λήψη αποφάσεων σε υπερτοπικό επίπεδο. Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι τα οικολογικά συμβούλια στη Μεσοποταμία αναπτύχθηκαν με την προοπτική να ανήκουν σε όλη την κοινωνική βάση, αντί να αποτελούν κόμβο ιδεολογικού σεχταρισμού -κάτι που θα μπορούσε να σοκάρει τους ακτιβιστές σε άλλα μέρη του κόσμου. Αλλά πρέπει πάντα να έχουμε κατά νου ότι ο μόνος τρόπος για να πολιτικοποιήσουμε έναν πληθυσμό και να του εμφυσήσουμε το πάθος για δημοκρατική συμμετοχή είναι να του δώσουμε χώρο για αυτοοργάνωση και αυτοχειραφέτηση. Και αυτό ακριβώς συμβαίνει εδώ και μερικά χρόνια σε διάφορα μέρη του Κουρδιστάν, με πιο αξιοσημείωτη περίπτωση αυτή της Ροζάβα.

Μια τέτοια στρατηγική απορρέει αφενός από την κατανόηση ότι εκείνοι που ζουν πιο γειωμένοι – και όχι οι ελίτ που κρύβονται στα απομακρυσμένα γραφεία τους – έχουν πιο στενές εμπειρίες με τα τοπικά φυσικά συστήματα και αφετέρου από την αναγνώριση ότι τα προβλήματα που μαστίζουν κάθε τόπο είναι αλληλένδετα. Αυτό συνεπάγεται μια ριζική αλλαγή του τρόπου διακυβέρνησης των κοινωνιών μας, μετατοπίζοντας την εξουσία λήψης αποφάσεων από τις ελίτ προς τη βάση. Δεν μπορούμε να περιμένουμε τίποτα ουσιαστικό από αρχηγούς κρατών ή τα καπιταλιστικά συμφέροντα. Η ελπίδα μας βρίσκεται ο ένας στον άλλον και στη βάση παγκοσμίως. Αυτό είναι που πρέπει να υποστηρίζουμε και να καλλιεργούμε όποτε το βλέπουμε να αναδύεται από τη λαϊκή δράση.

Στην εικόνα, το πρώτο συνέδριο του Μεσοποταμιακού Οικολογικού Κινήματος το 2016 στην πόλη Van, στο οποίο συμμετείχαν σύνεδροι από κινήσεις και ομάδες από όλη την περιοχή.