COP30: Μία Σύνοδος τόσο διαφορετική αλλά και τόσο ίδια

Καθώς ο διεθνής καπιταλισμός βουλιάζει στους ανταγωνισμούς και στην πολεμική προετοιμασία η προστασία του κλίματος υποβαθμίζεται πλήρως, παρότι η υπερθέρμανση του πλανήτη προχωρά τάχιστα. Έτσι, και η φετινή σύνοδος στο Μπελέμ της Βραζιλίας, παρά το διαφορετικό χρώμα της, δεν μπορεί να δώσει κάτι θετικό. Η εισβολή ιθαγενών που καταστρέφονται οι τόποι τους ήρθε να το υπογραμμίσει…

Οι παγκόσμιες σύνοδοι για το κλίμα πραγματοποιούνται από τον ΟΗΕ εδώ και 30 χρόνια. Από το 1995 λαμβάνει χώρα η ετήσια συνάντηση «COP» μεταξύ ηγετών όλου του πλανήτη με διακηρυγμένο σκοπό την χάραξη μίας κοινής πορείας της ανθρωπότητας απέναντι στην κλιματική καταστροφή με στόχο την πολυπόθητη βιώσιμη ανάπτυξη. Παρόλο τον ένδοξο αυτό στόχο, οι εν λόγω σύνοδοι παραδοσιακά καταλήγουν σε βαρυσήμαντες και φιλόδοξες διακυρήξεις, με τρομακτικά αναντίστοιχο πρακτικό αντίκτυπο. Στα τριακοστά, ωστόσο, γενεθλια της, η παγκόσμια σύνοδος για το κλίμα φαίνεται να προσπαθεί να επαναπροσδιορίσει τον ρόλο της. Το COP30 πραγματοποιείται από τις 10 έως τις 20 Νοεμβρίου στο Μπελέμ της Βραζιλίας και έχει χαρακτηριστεί από συμμετέχοντες φορείς και ηγέτες ως «η σύνοδος της αλήθειας» και «η σύνοδος της πράξης».

Ως προς το σκέλος της αλήθειας, το στίγμα δόθηκε σε μία ομιλία του ΓΓ του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες λίγες μόλις μέρες πριν την έναρξη των εργασιών στο Μπελέμ. Η αλήθεια αυτή είναι επιστημονικά αποδεδειγμένη και διόλου καθησυχαστική. Ο στόχος του περιορισμού της θερμοκρασιακής ανόδου μέχρι 1,5 οC από τα προβιομηχανικά επίπεδα όπως ορίστηκε από τη σύνοδο του Παρισίου για το κλίμα πριν 10 χρόνια έχει ήδη χαθεί. Ενδεικτική είναι και η στροφή της κουβέντας από την αποτροπή της ανόδου άνω των 1,5 βαθμών Κελσίου σε ανατροπή της αφού συμβεί. Μάλιστα, η εν λόγω άνοδος πρόκειται να σημειωθεί εντός δεκαετίας αντί για τον μακροπρόθεσμο κίνδυνο που επεσήμαναν οι ειδικοί. Η «αλήθεια», λοιπόν, της φετινής συνόδου είναι πως ο χρόνος στερεύει πολύ ταχύτερα από ότι υπολογιζόταν με τεράστιες επιπτώσεις σε οικοσυστήματα παγκοσμίως όπως επίσης προφανώς και στην ανθρωπότητα.

Η «αλήθεια», βέβαια, που εσκεμμένα παραλείπεται από την αντζέντα των συνόδων για το κλίμα ιστορικά είναι πως η περιβαλλοντική καταστροφή δεν είναι υπερταξικό φαινόμενο. Αξίζει να σημειωθούν ορισμένα αποτελέσματα από την «Έκθεση για την Κλιματική Ανισότητα» του 2025 που δημοσιεύτηκε τον Οκτώβριο και φέρει την σφραγίδα του «Εργαστηρίου Παγκόσμιας Ανισότητας» του Oικονομικού Πανεπιστημίου του Παρισίου αλλά και του ΟΗΕ. Η έκθεση αναφέρει πως το πλουσιότερο 1% του πλανήτη είναι υπεύθυνο για το 41% των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα που συνδέονται με ατομική ιδιοκτησία κεφαλαίου και με το 15% των εκπομπών που σχετίζονται με την καθημερινή ζωή. Οι κατά κεφαλήν εκπομπές του πλουσιότερου 1% σε σχέση με το φτωχότερο ήμισυ της ανθρωπότητας είναι κατά 75 φορές μεγαλύτερες ή αλλιώς 680 φορές αν συνυπολογίσει κανείς τις εκπομπές που σχετίζονται με τα μέσα παραγωγής. Τα παραπάνω δεδομένα δεν είναι κάποια συγκλονιστική αποκάλυψη, καθώς ανάλογες δημοσιεύσεις υπήρχαν σε επιστημονικά περιοδικά.

Παρόλα αυτά, οι κινήσεις περιορισμού της καπιταλιστικής ανάπτυξης στο όνομα μίας πραγματικά βιώσιμης κοινωνίας είναι στην καλύτερη περίπτωση αναιμικές. Πολύ περισσότερος ιδρώτας χύνεται ώστε να γίνει η πράσινη ανάπτυξη επιχειρηματικά προσιτή, ενώ συχνά η επιτυχία της κλιματικής πολιτικής μετριέται σε χρηματιστηριακή αξία, παρά στο γεγονός πως η ίδια η πραγματικίτητα «φωνάζει» πως ούτε το κεφάλαιο πρόκειται να περιοριστεί για χάρη της φύσης, ούτε οι κινήσεις που γίνονται είναι ουσιαστικά επαρκείς για την επίτευξη των στόχων ενάντια στην κλιματική καταστροφή.

Η σημασία της συνόδου COP30, πέρα από την παραπάνω επιστημονική και πρακτική υπόσταση, έχει μία ακόμα, πιο παρασκηνιακή όψη. Συγκεκριμένα, επιχειρείται μία σύνδεση της μετάβασης σε έναν κόσμο αειφόρου, βιώσιμης ανάπτυξης με τη μετάβαση σε έναν πολυπολικό κόσμο στο πλαίσιο της ανάδειξης του παγκόσμιου «νότου». Στο φόντο αποχής των ΗΠΑ από την φετινή σύνοδο και της πεισματώδους άρνησης της κυβέρνησης Τραμπ να αναγνωρίσει την κλιματική αλλαγή ως υπαρκτό πρόβλημα, η Κίνα και η Βραζιλία επιχειρούν να καλύψουν το κενό που έχει δημιουργηθεί μέσα από την ομάδα «BASIC» που περιλαμβάνει επίσης την Ινδία και την Νότια Αφρική, μία σύνθεση σχεδόν πανομοιότυπη με αυτή των αρχικών BRICS. Σημαίνοντα ρόλο, επίσης, παίζει η ομάδα G77 που αποτελείται από αναπτυσσόμενες οικονομίες του παγκόσμιου νότου.

Παράλληλα, σε επίπεδο επικοινωνιακής σημειολογίας, η επιλογή του χώρου διεξαγωγής της συνόδου στο Μπελέμ, μία πόλη στην καρδιά του Αμαζονίου δεν είναι τυχαία, αν αναλογιστεί κανείς, πως το COP28 είχε πραγματοποιηθεί στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το COP29 στο Μπακού του Αζερμπαϊτζάν, δύο από τα μεγαλύτερα κέντρα της βιομηχανίας παραγωγής πετρελαίου. Η μεγαλύτερη, ίσως, καινοτομία της φετινής συνόδου είναι το σαφώς μεγαλύτερο βήμα στους αυτόχθονες πληθυσμούς, με περισσότερους από 3.000 αντιπροσώπους, έναντι των 170 που συμμετείχαν πέρσι. Δεδομένου πως στην ιστορική γη ιθαγενών πληθυσμών καταγράφεται το 80% της παγκόσμιας βιοποικιλότητας, η οποιαδήποτε συζήτηση για το κλίμα ερήμην τους είναι ελλιπέστατη. Ωστόσο, η έγκριση εκτεταμένων έργων γεώτρησης πετρελαίου στον Αμαζόνιο, η παραδοσιακά άγρια καταστολή απέναντι στα περιβαλλοντικά κινήματα ιθαγενών στην Λατινική Αμερική, αλλά και οι συγκρούσεις κατά την διάρκεια κινητοποιήσεων τις πρώτες μέρες του COP30 δείχνουν πως η συνεργασία που επιχειρείται μοιάζει περισσότερο με επιβολή θέσεων στους αυτόχθονες παρά με ισότιμο διάλογο.

Το COP30, λοιπόν, δεν δείχνει έτοιμο να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα πίσω από την κλιματική κρίση. Περισσότερο από «σύνοδος της αλήθειας» μοιάζει με σύνοδος μερικών βημάτων, εξόφθαλμων παραδοχών και υπεκφυγής της ουσίας, ενώ η πολυσυζητημένη πρακτική περιορίζεται σε μία σκληρά συστημική αντιμετώπιση κατά την πεπατημένη των προηγούμενων ετών, κεκαλυμμένη πίσω από ένα παχύ στρώμα συμβολισμών και φαινομενικής πολυπολικότητας. Η συζήτηση και η πρακτική για την σωτηρία του πλανήτη πρέπει να γίνει στο ταξικό της πλαίσιο. Πλευρές του θα εμφανιστούν στην «Αντι-σύνοδο των λαών» που πραγματοποιείται τις ίδιες μέρες και άλλες μπαίνουν από μία σειρά κινημάτων παγκοσμίως. Δεν μπορεί να νοηθεί, άλλωστε, αρμονική συνύπαρξη ανθρώπου-φύσης μέσα σε ένα σύστημα βασισμένο στην αχόρταγη εκμετάλλευση της εργασίας και της φύσης.

Κωστής Ζαχαρόπουλος για την εφημερίδα Πριν, φύλλο 15-16 Νοεμβρίου